“Göbek gündüz” mü, “gündüz göbeği” mi? Doğru yazım, tarihsel arka plan ve güncel tartışmalar
Doğru yazım nedir?
Doğru kullanım “gündüz göbeği” biçimindedir ve ayrı yazılır. “Göbek gündüz” sıralaması ve yazımı yanlıştır. Türkçede deyimler genel kural olarak ayrı yazılır; “gündüz göbeği (gibi)” kalıbı da bu çerçevededir. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
Neden “ayrı yazılır”?
Deyimler, kalıplaşmış söz öbekleri oldukları için bitişik değil ayrı yazılır. Türk Dil Kurumu’nun yazım ilkeleri, deyimlerin yazımını ayrıca ele alır; yeni ve tek bir kavrama dönüşen bileşik kelimeler ise özel olarak bitişik yazılır. “Gündüz göbeği” bir deyimdir; “göbek” burada merkez, orta yer anlamıyla mecazdır, dolayısıyla birleşik ad oluşturmaz. Bu yüzden “gündüzgöbeği” ya da “göbekgündüz” değil, gündüz göbeği şeklinde ayrı ve yerleşik dizilişle kullanılır. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
“Gündüz göbeği”nin anlamı ve kullanım bağlamı
Gündelik dilde “gündüz göbeği (gibi)”, “tam gün ortasında, apaçık, aleni” anlamlarını taşır: “Gündüz göbeği kapıyı kırıp girmişler.” Bu kullanım, “gündüz gözüyle” ifadesiyle de yakın anlam ilişkisi içindedir ve Türkçenin mecaz olanaklarını yansıtır. Deyimlerin yazımıyla ilgili temel kural seti, bu tür kalıpların ayrı yazılacağını doğrular. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Tarihsel arka plan: “gündüz” ve “göbek”in serüveni
“Gündüz” ve “göbek” sözcükleri kadim Türkçeden bugüne uzanan yüksek kullanım sıklığına sahip çekirdek kelimelerdir. Modern Türkçede “göbek”, yalnızca anatomi değil, “orta, merkez” anlamlarında da mecazlaşır (“şehrin göbeği”). “Gündüz” ise “gecenin karşıtı, gün ışığının hâkim olduğu zaman dilimi” anlamıyla temel bir zaman adıdır. Bu iki sözcüğün birleşimi, görünürlüğün ve aleniyetin en yüksek olduğu zamanın tam ortası fikrini verir; böylece deyimleşmiş bir söz öbeği ortaya çıkar. Etimoloji ve tarihsel kullanım örneklerine başvurulan çağdaş kaynaklar, Türkçedeki bu tür mecaz genişlemelerinin kestirme deyimleşme yollarından biri olduğunu gösterir. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Günümüzdeki akademik ve pratik tartışmalar
Yazım alanındaki tartışmaların önemli bir bölümü “bitişik mi, ayrı mı?” ekseninde döner. Kural, “yeni ve tek kavram oluşturan bileşikler bitişik; deyimler ayrı yazılır” biçiminde özetlenebilir. Uygulamada ise bazı kalıplaşmış adlarda bitişik yazımın tercih edildiği; buna karşılık deyimlerin ayrı yazımının standart olduğu vurgulanır. Bu çerçevede “gündüz göbeği” ayrı yazım grubunda yer alır. Yazım kılavuzlarının “bitişik yazılan birleşik kelimeler” ve “deyimlerin yazılışı” başlıkları bu ayrımı açıkça sistematize eder. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Yanlış formlar ve kaçınma önerileri
1) “Göbek gündüz”
Yanlış sıralama ve yanlıştır; deyimsel dizilişi bozar.
2) “Gündüzgöbeği”
Yanlış; deyimler bitişik yazılmaz.
3) “Gündüz gözüyle / gündüz gözü”
Doğru; yine deyimsel bir öbek olduğu için ayrı yazılır ve “açık seçik, gün ışığında” anlamındadır. Deyimlerin ayrı yazım ilkesi burada da geçerlidir. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Stil ve noktalama ipuçları
- Deyim tırnak içinde verilebilir: “gündüz göbeği”. Alıntı vurgusundan çıkınca tırnak kalkar.
- Çoğul/çekim ekleri ayrı yazımı etkilemez: “gündüz göbeğinde”, “gündüz göbeğine”.
- Resmî yazışmalarda deyimlerden kaçın: Yerine “gündüz saatlerinde, açıkça” gibi yalın karşılıklar tercih edilebilir.
SEO odaklı kısa SSS
“Göbek gündüz nasıl yazılır?” — “Gündüz göbeği” olarak ve ayrı yazılır. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
“Gündüz göbeği” ne demek? — “Tam gün ortasında, apaçık (belli)” anlamlı bir deyimdir. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
Neden bitişik değil? — Deyimler ayrı yazılır; bitişik yazım yeni, tek bir kavram oluşturan birleşik adlar içindir. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Sonuç
“Gündüz göbeği”, Türkçenin mecaz gücünü taşıyan yerleşik bir deyimdir ve ayrı yazılır. “Göbek gündüz” hem sırayı hem kalıbı bozan bir yanlıştır. Yazım kılavuzlarını izlemek ve deyim–bileşik ayrımını net tutmak, hem akademik tartışmalarda hem günlük dilde tutarlılığı sağlar. :contentReference[oaicite:9]{index=9}
Kaynakça
- Türk Dil Kurumu, Deyimlerin Yazılışı. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
- Türk Dil Kurumu, Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
- Nişanyan Sözlük, Çağdaş Türkçenin Etimolojisi (genel başvuru). :contentReference[oaicite:12]{index=12}
::contentReference[oaicite:13]{index=13}